I De Adam et Eua.

II De Cain et Abel.

III De Enoch iusto.

IIII De diluvio

V De Chus adinventorem staticuli.

VI De Babillonia.

VII De Abraham et Nino.

VIII De Isaac, Isau et Iob et Iacob.

VIIII De Ioseph in Aegipto.

X De transitu rubri maris.

XI De populo in deserto et Iosue.

XII De captivitate populi Israhelitici et generationibus usque ad David.

XIII De Salomone et aedificatione templi.

XIIII De divisione regni Israhelici.

XV De captivitate in Babillonia.

XVI De nativitate Christi.

XVII De diversis gentium regnis.

XVIII Quo tempore Lugdunum sit condita.

XVIIII De muneribus magorum et necem infantum.

XX De mirabilibus et passione Christi.

XXI De Ioseph, qui eum sepeliuit.

XXII De Iacobo apostolo.

XXIII De die resurrectionis dominicae.

XXIIII De ascensione Domini et de interitu Pilati atque Herodis.

XXV De passione apostolorum atque Neronis morte.

XXVI De Iacobo, Marco et Iohanne euangelista.

XXVII De persequtione sub Traiano.

XXVIII De vii viris in Galleis ad praedicandum missis.

XXVIIII De Chroco et de delubro Arverno.

XXX De adventu sancti Martini.

XXXI De Melanea matrona.

XXXII De interitu Valentis imperatoris.

XXXIII De imperio Theudosi.

XXXIIII De interitu Maximi tiranni

XXXV De transitu sancti Martini.

1 EXPLICIVNT CAPITVLA LIBRI PRIMI

GEORGII FLORENTI SIVE GREGORII TVRONICI EPISCOPI HISTORIAE ECCLESIASTICAE INCIPIT LIBER PRIMVS SCEDVLA SCRIPTORIS

Scripturus bella regum cum gentibus adversis, martyrum cum paganis, ecclaesiarum cum hereticis, prius fidem meam proferre cupio, ut qui legerit me non dubitet esse catholicum. Illud etiam placuit propter eos, qui adpropinquantem finem mundi disperant, ut collecta per chronicas vel historias anteriorum annorum summa explanetur aperte, quanti ab exordio mundi sint anni. Sed prius legentibus ueniam precor, si aut in litteris aut in syllabis grammaticam artem excessero, de qua adplene non solum imbutus; illud tantum studens, ut quod in ecclesia credi praedicatur sine aliquo fuco aut cordis hesitatione reteneam, quia scio, peccatis obnixium per credulitatem puram obtinere posse ueniam apud Deum. Credo ergo in Deum patrem omnipotentem. Credo in Iesum Christum, filium eius unicum, dominum nostrum, natum a patre, non factum, non post tempora, sed ante cunctum tempus semper fuisse cum patre. Nec enim pater dici poterat, nisi haberet filium; neque filius esset, si patrem non haberet. Illos uero, qui dicunt: Erat quando non erat, execrabiliter rennuo et ab ecclesia segregare contestor. Credo Christum hunc verbum esse patris, per quem facta sunt omnia. Hunc uerbum carne factum credo, cuius passione mundus redemtus est, et humanitatem, non deitatem subiacuisse passioni. Credo eum tertia

1 die resurrexisse, hominem perditum liberasse, ascendisse caelos, sedere ad dexteram Patris, uenturum ac iudicaturum uiuos et mortuos. Credo sanctum Spiritum a Patre et Filio processisse, non minorem et quasi ante non esset, sed ae qualem et semper cum Patre et Filio coaeternum deum, consubstantialem natura, aequalem omnipotentia, consempiternum esse essentia et numquam sine Patre fuisse uel Filio, neque minorem Patre uel Filio. Credo hanc Trinitatem sanctam in distinctione subsistere personarum, et aliam quidem personam Patris, aliam Filii, aliam Spiritus sancti. In qua Trinitate unam Deitatem, unam potentiam, unam essentiam esse confiteor. Credo beatam Mariam, ut uirginem ante partum, ita uirginem et post partum. Credo animam inmortalem, nec tamen partem Deitatis habere. Et omnia quae a tre centis decem et octo episcopis Nicene constituta sunt concilio credo fideliter. De fine uero mundi ea sentio quae a prioribus didici, Antichristum prius esse uenturum. Antichristus primum circumcisionem inducit, se asserens Christum, deinde in templo Hierusolimis statuam suam collocat adorandam, sicut Dominum dixisse legimus: Videbitis abominationem desolationis stantem in loco sancto. Sed diem illam omnibus hominibus oculi tam ipse Dominus manifestat, dicens: De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli caelorum neque filius, nisi Pater solus. Sed et hic respondebimus hereticis, qui nos inpugnant, asserentes, minorem esse Filium Patre, qui hanc diem ignoret. Cognoscant ergo hunc filium christianum populum nuncupatum, de quo a Deo praedicetur: Ego ero illis in patre, et ipsi erunt mihi in filios. Si enim hec de unigenito Filio praedixisset, numquam ei angelos praeposuisset. Sic enim ait: Neque angeli caelorum neque filius, ostendens non de unigenito, sed de adoptiuo populo haec dixisse. Noster uero finis ipse Christus est, qui nobis uitam aeternam, si ad eum conuersi fuerimus, larga benignitate praestabit. De subputatione uero huius mundi euidenter chronica Eusebii Caesariensis episcopi ac Hieronimi presbiteri prolocuntur et rationem de omni annorum serie pandunt. Nam et Horosius diligentissime inquirens, omnem

numerum annorum ab initio mundi usque ad suum tempus in unum collegit. Hoc etiam et Victorius cum ordinem paschalis solemnitatis inquirere fecit. Ergo et nos scriptorum supra memoratorum exemplaria sequentes, cupimus a primi hominis conditione, si Dominus dignabitur suum commulare auxilium, usque ad nostrum tempus cunctam annorum congeriem conputare. Quod facilius adimplemus, si ab ipso Adam sumamus exordium.

(1,I) PRINCIPIO DOMINVS CAELVM TERRAMQVE IN CHRISTO SVO QVI EST OMNIVM principium id est in Filio suo formauit. Qui post creata mundi totius aelimenta glebam adsumens fragilis limi. Hominem ad suam imaginem similitudinemque plasmauit. et inspirauit in faciem eius spiraculum uitae. Et factus est homo in animam uiuentem. Cuius dormienti ablata costa mulier Eua creata est. Nec dubium enim est. Quod hic primus homo Adam antequam peccaret typum redemptoris domini praetulisset. Ipse enim in passionis sopore obdormiens de latere suo dum aquam cruoremque producit uirginem inmaculatamque ecclesiam sibi exhibuit redemptam sanguine laticae emundatam non habentem maculam aut rugam id est limpis ablutam propter maculam extensam in cruce propter rugam profusus sanguine. Hii ergo primi homines inter amoena paradisi beate uiuente sanguis astu inlecti diuina praecepta transiliunt eiectique ab angelica sede, mundi laboribus deputantur.

(1,II) COGNITVM AVTEM SATELLITEM MVLIER CONCEPIT PEPERITQVE duos filios. Sed dum dominus deus unius sacrificium dignanter suscepit, alius inuidia inflammante tumescit et in fraterni sanguinis effusione nouus parricida consurgens fratrem oppremit uincit et interimit.

(1,III) EX HINC CVNCTVM GENVS IN FACINVS EXECRABILE RVIT PRAETER ENOCH iustum, qui ambulans in uiis dei ab ipso domino propter iustitiam adsumptus, de medio peccantis populi liberatur sic enim legimus ambolauit enoch cum domino et non conparuit quia deus tulit eum.

(1,IV) DOMINVS ERGO COMMOTVS CONTRA INIQVITATES POPVLI NON in suis semitis gradientes diluuium mittit cunctamque animam uiuentem de superficie terrae diluuio inundante deleuit, tantum noe fidelissimum

ac peculiarem sibi suique tipus speciem praeferentem cum sua uel trium natorum coniugibus posteritatis reseruari reparandae gratia in arca reseruauit. Increpant nobis hic heretici. cur scriptura sancta dominum dixisset iratum. Cognoscant ergo, quia dominus noster non ut homo irascitur: Commouetur enim ut terreat, pellit ut reuocet, irascitur ut emendet; Sed nec hoc ambigo, quod species illa arcae tipum matris gessisset ecclesiae. Ipsa enim inter fluctus et scopulos huius saeculi transiens. Nos ab inminentibus malis materno gestamine fouens, pio amplexu ac protectione defendit. Ab Adam ergo usque ad noe generationes X id est Adam, Seth, Enos, Cainan, Malalehe, Iareth, Enoch, Matusalam, Lamech, Noe. In his ergo decem generationibus inueniuntur anni duo milia ducenti quadraginta et duo. Adam uero in terra Enachim sepultum quae prius ebron uocabatur, liber hiesu naue euidenter explanat.

(1,V) HABEBAT ERGO NOE POST DILVVIUM TRES FILIOS SEM, CHAM et Iafeth. De Iafeth egresse sunt gentes. Similiter et de Cham. Et de Sem. Et sicut ait uetus historia, ab his disseminatum est genus humanum sub uniuerso caelo. Primogenitus uero. cham. chus. Hic fuit totius magice artis, inbuente diabolo, et primus idolatriae adinuentor. Hic primus staticolum adorandum diaboli instigatione constituit; qui et stellas et ignem de caelo cadere falsa uirtute hominibus ostendebat; Hic ad persas transiit; Hunc persi uocitauere zoroastren id est uiuentem stellam. Ob hoc etiam ignem adorare consueti, ipsum diuinitus igne consumptum ut deum colunt.

(1,VI) CVMQUE MVLTIPLICATI HOMINES DISPERGERENTUR PER VNIVERSAS terras, egressi ab oriente senaar gramineum repperiunt campum. In quo aedificantes ciuitatem et turrem quae ad caelos adtingeret nituntur struere. Quorum uana cogitatione simul et lingua ipsiusqu confutans Deus, mundum late patentem in uniuersa terra dispersit, uocatumque est nomen ciuitatis Babel, hoc est confusio, eo quod ibi confudisset Deus linguas eorum. Haec est Babylonia a Nebroth gigante aedificata, filio Chus. Et, sicut Horosii , mira planiciae campi in quadrum disposita est. Murus eius ex coctili latere infuso bitumine in latum habet cubitos quinquaginta, altitudines cubitos cc, in circuitu stadia cccclxx. Unum stadium habet aripennis quinque. Vicaene quinae portae per unumquemque latus

sitae sunt, quae faciunt centum Harum portarum ostia mire magnitudinis ex aere fusile formata sunt. Multa et alia ex hac ciuitate idem historiographus narrat, addens. Et cum tanta fuisset honestas aedificii, ac tamen uicta atque subuersa est.

(1,VII) PRIMVS AVTEM FILIVS NOE, SEM, DE QVA GENERATIONE DECIMA natus est abraham: In his ergo decem generationibus, hoc est a Noe usque ad Abraham, inueniuntur anni dccccxlii. Eo tempore regnabat Ninus, qui edificauit Ninum ciuitatem, quam Niniue uocant; cuius in tribus mansionibus spatium amplitudinis Ionas propheta determinat. Huius quadragesimo tertio regni anno natus est Abraham. Hic est Abraham initium fidei nostrae. Hic accepit repromissiones. Huic se Christus dominus noster nasciturum ac pro nobis passurum in uictimae commutationem monstrauit, ipso in euangeliis sic dicente: Abraham exultauit, ut uideret diem meum; uidit, et gauisus est. Hoc uero holocaustum in monte Caluariae, quo Dominus crucifixus est, oblatum fuisse, Seuerus narrauit in chronica, sicut et hodieque in ipsa Hierusolimorum urbe caelebre refertur. In hoc monte crux sancta, in qua dominus Redemptor adfixus est, stetit, de qua et beatus ille cruor effluxit. Hic ergo Abraham accepit signum circumcisionis, ostendens, ut quod ille gessit in corpore nos portemus in corde, dicente propheta: Circumcidite uos Deo uestro, et circumcidite praeputia cordis uestri; et nolite sequi deos alienos; et iterum: Omnes incircumcisus corde non intret in sancta mea. Hunc Abraham Deus post adiectam nominis syllabam patrem multarum gentium nuncupauit.

(1,VIII) IS CVM CENTVM ESSET ANNORVM, genuit Isaac. Porro Isaac sexagesimo aetatis anno nati sunt filii gemini de Rebecca. Primus Esau, qui Edom, id est terrenus; qui propter gulam uendidit primogenita sua. Ipse est pater Idomeorum, de cuius generatione quarta natus est Iobab, hoc est Esau, Raguhel, Zara, Iobab, qui et Iob. Is uixit annos ccxluiiii, octuagesimo nono anno ab infirmitate liberatus est. Post infirmitatem autem centesimo septuagesimo anno, restituta in duplum omni facultate, cum tantis sicut perdiderat filiis iocundatus est.

(1,VIIII) SECVNDUS IACOB: 1 IACOB DILECTVS DEI SICVT AIT PER PROPHETAM.

Iacob dilexi, Esau autem odio habui. Hic post angelicam luctam uocatus est Israhel, a quo Israhelite. Hic genuit xii patriarchas, quorum haec sunt nomina: Ruben, Simeon, Leui, Iuda, Isachar, Zabulon, Dan, Nepthalim, Gad et Aser. Post haec genuit Ioseph de Rachel, cum esset nonagesimo secundo aetatis suae anno. Hunc ceteris filiis plus dilexit. Habuit ex ea et Beniamin ultimum omnium. Ioseph autem sextum decimum aetatis suae annum habens, typum praeferens Redemptoris, uidit somnia quae fratribus retulit: quasi manipulos ligans, suum fratrum manipuli adorarent; et iterum, quasi sol et luna cum xi stellis procederent ante eum. Quae res magnum ei cum fratribus odium generauit. Unde et inflammati inuidia, xxx eum argenteis Ismahelitis in Aegipto transeuntibus uendiderunt. Inminente autem fame, cum discendissent hii in Aegipto, cogniti sunt a Ioseph, nec tamen ipsi Ioseph cognouerunt. Ipse tamen his se post multas fatigationes eorum et adducto Beniamin declarauit; de Rachel enim matre sua natus et hic fuerat. Post hec discendunt cuncti I TODO TODO in Aegiptum et per Ioseph Faraonis gratia utuntur. Iacob autem post benedictos filios suos in Aegipto moritur et in sepulchro patris a Ioseph sepelitur in terra Chanaan. Mortuo autem Ioseph atque Faraone, subicitur cuncta generatio seruituti. Quae per Moysen post x plagas Aegipto liberatur, demerso Pharaone in mari Rubro.

(1,X) ET QVONIAM DE HOC MARIS TRANSITV PLVRES MVLTA DIXERVNT, uisum est, ut de situ loci illius uel ipsius transitus aliqua huic inseram lectioni. Nilus per Aegyptum, sicut optime nostis decurrit et ipse eam impetu suo inrigat. Unde et Aegipti Nilicolae appellantur, cuius nunc litora multi locorum perlustratores referta sacris monasteriis dicunt esse. Super 1 ripam uero eius non Babilonia, de qua supra meminimus, sed Babilonia ciuitas collocatur, in qua Ioseph horrea miro opere de lapidibus quadris et cementum aedificauit, ita ut ad fundum capaciora, ad summa uero constricta sint, ut per paruolum foramen ibidem triticum iactaretur; quae horrea usque hodie cernuntur. De hac ciuitate rex ad persequendum

Hebraeos cum exercitibus curruum ac multa pedestri manu directus est. Antedictus uero fluuius ab oriente ueniens, ad occidentalem plagam uersus Rubrum mare uadit. Ab occidente uero stagnum siue brachium de mare Rubro progreditur et uadit contra orientem, habens in longo milia circiter quinquaginta, in lato autem X et octo. Et huius stagni capite Clisma ciuitas aedificata est. Non propter fertilitatem loci, cum nihil sit plus sterile, sed propter portum, quia naues ab Indis uenientes ibidem ob portus oportunitatem quiescunt; ubi conparate merces per totam Aegiptum deportantur. Ad hunc stagnum per desertum Hebraei tendentes, usque ipsum mare uenerunt, inuentisque dulcibus aquis, castra metati sunt. In hunc ergo artum locum tam ab heremo quam ab ipso mari consederant, sicut scribtum est: Audiens Pharao, quod conclusisset eos mare atque desertum, nec esset eis uia, qua possent pergere, ad persequendum eos direxit. Cumque inminentibus his Moysi populus adclamasset, secundum iussum Diuinitatis proiectam uirgam super mare, diuisumPRINCIPIO est, illisque per sicca gradientibus et, ut Scriptura ait, muro aquarum undique uallatis in litus illud quod est contra montem Sina inlaesi prorsus, demersis Aegiptiis, Moyse duce transgrediuntur. De quo transitu multa, ut dixi, narrantur; sed nos quod a sapientibus et certe illis hominibus, qui in eundem locum accesserant, uerum cognouimus, ea inserere studuimus paginae. Aiunt etiam, sulcos, quos rotae curruum fecerant, usque hodie permanere et, quantum acies oculorum uidere potest, in profundo cerni. Quos si modicum commotio maris obtexerit, illo quiescente, rursum diuinitus renouantur, ut fuerant. Dicunt alii, quod ad ipsam ripam, factum modicum per mare circuitum, unde ingressi fuerant, sunt reuersi. Alii uero asserunt, unum cunctis ingressum, nonnulli, unicuique tribui suam patuisse uiam, illud testimonium psalterii abutentes: Qui diuisit mare Rubrum in diuisiones. Quas nos diuisiones spiritaliter et non secundum litteram intellegere oportet. Sunt enim et in hoc saeculo, quod figuraliter mare dicitur, multae diuisiones; non enim aequaliter possunt aut per unam uiam ad uitam cuncti transire.

Alii autem transeunt in horam primam, id est qui renati per baptismum, inmaculati ab omni inquinamento carnis perdurare usque ad uitae praesentis exitum possunt; alii ad horam tertiam, uidelicet qui maiore aetate conuertuntur; alii ad sextam, qui luxoriae feruorem coerceunt. Et per has quasque horas, sicut euangelista commemorat, ad operam dominicae uiniae secundum fidem propriam conducuntur. Haec sunt diuisiones, quibus per hoc mare transitur. Illud uero quod ad mare usque uenientes, litus stagni tenentes reuertuntur, illud est quod Dominus ad Moysen dicit: Reuersi castra metentur e regione Phiahiroth, quae est inter Magdalum et mare contra Beelsephon. Nec enim dubium est, quod transitus ille maris uel columna nubis tipum gesserit nostri baptismatis, dicente beato Paulo apostolo: Nolo uos ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes mare transierunt et omnes in Moysen baptizati sunt in nube et in mari. Columna uero ignis typum sancti Spiritus praetulit. A natiuitate ergo Abrahae usque ad egressum filiorum Israhel ex Aegipto uel transitum maris Rubri, quod fuit Moysi octogesimus annus, suppotantur anni numero CCCCLXII.

(1,XI) EX IN PER QVADRAGINTA ANNOS HISRAHELITE HEREMVM utuntur, inbuuntur legibus, probantur uictibusque pascuntur angelicis. Deinceps enim post acceptam legem transgressoque cum Iesu Naue Iordane terram repromissionis accipiunt.

(1,XII) POST CVIVS TRANSITVM DVM PRECEPTA DIVINA POSTPONVNT, sepe in alienigenarum seruitio subiugantur. Sed cum conuersi ingemescunt, tribuente Domino, per uirorum fortium brachio liberantur. Post haec per Samuhelem regem, sicut relique gentes habent, a Domino postulant; et accipiunt primum Saul, deinde Dauid. Ab Abraham usque ad Dauid generationes XIIII: id est Abraham, Isaac, Iacob, Iudas, Phares, Esrom, Aram, Aminadab, Naasson, Salma, Obeth, Iesse, Dauid. Dauid autem genuit Salomonem de Bersabee. Is per Nathan prophetam, fratrem suum, et matrem in regno euectus est.

(1,XIII) DEFVNCTO AVTEM DAVID CVM FILIVS EIVS REGNARE coepisset, apparuit ei Dominus et, quod peterat ut indulgeat, pollicetur.

Ad ille terrenas diuitias postponens, sapientiam magis expetiit. Quod ratum Domino fuit, ita ut ab eodem audiret: Quia non quaesisti regna mundi nec diuitias eius, sed postulasti sapientiam, ideo accipies eam. Ante te non fuit sapiens sic, et post te non erit. Quod postea iudicium illud, quod inter duas mulieres de uno infante litigantes intulit, conprobauit. Hic Salomon aedificauit templum nomine Domini miro opere, multum ibi auri argentique, aeris ac ferri ingerens, ita ut diceretur a quibusdam, numquam simile mundo fuisse aedificium fabricatum. Ab egressu uero filiorum Israhel ex Aegipto usque ad aedificationem templi, quod fuit annus septimus regni Salomonis, inueniuntur anni CCCCLXXX, sicut Regum testatur historia.

(1,XIIII) POST MORTEM AVTEM SALOMONIS DIVISVM PER DVRITIAM Roboe regnum in duas partes, restiterunt duae tribus ad Roboam, quod Iuda appellatur; ad Hieroboam uitae 1 decem tribus, quod Israhel uocabatur. Post haec igitur ad idolatria declinantes nec prophetarum uaticinia nec eorum interitus nec clades patriae nec ipsorum etiam regni eos excidia domuerunt.

(1,XV) DONEC IRATVS CONTRA EOS DOMINVS EXCITAVIT NABVCHODONOSOR, qui eos in Babiloniam cum omnia templi ornamenta captiuos abduxit. In qua captiuitate et Danihel propheta eximius, inter esurientes leones inlaesus, et tres pueri in medium igneum rorulenti abiere captiui. In hac captiuitate et Hiezechiel prophetauit, et Hesdras propheta natus est. A Dauid autem usque ad desolationem templi et transmigrationem in Babilonia generationes XIIII, id est Dauid, Salomon, Roboam, Abia, Asa, Iosaphath, Ioram, Ozia, Ioatham, Achaz, Ezechias, Mannases, Amon, Iosias. In his XIIII generationibus anni inueniuntur numero CCCCLXL. De hac uero captiuitate per Zorobabel liberantur; qui postea et templum et ciuitatem restituit. Sed haec captiuitas tipum illius captiuitatis, ut puto, gerit, in qua anima peccatrix abducitur, quam nisi Zorobabel liberauerit, id est Christus, horribiliter exulabit. Ipse enim Dominus in euangelio dicit: Si uos Filius liberauerit, uere liberi eritis. Ipse enim sibi in nobis templum, in quo dignetur habitare, constituit, in quo fides ut aurum luceat, in quo eloquium praedicationis ut argentum resplendeat, in quo omnia uisibilis templi illius ornamenta 2 in nostrorum sensuum honestate clarescant. Bene etiam uoluntati

nostrae ipse salubrem effectum indulgeat, quia nisi ipse aedificauerit domum, in uano laborant qui aedificant eam. Haec uero captiuitas annis LXX fuisse dicitur.

(1,XVI) REVERSI AVTEM PER ZOROBABEL SICVT DIXIMVS NVNC contra Dominum murmorantes abominationes, quae gentes exerceunt imitantes, dum Dei prophetas contemnunt, gentibus traduntur, subiugantur, intercedunt; donec ipse Dominus patriarcharum prophetarumque uocibus repromissus, uirginis Mariae utero per Spiritum sanctum inlapsus, ad redemptionem nasci tam illius gentes quam omnium gentium dignaretur. A transmigratione ergo usque natiuitate Christi generationes XIIII, id est Iechonias, Salathihel, Zorobabel, Abiud, Eliachim, Azor, Sadoch, Achim, Eliuth, Eleazar, Nathan, Iacob, Ioseph, uir Mariae, de qua dominus noster Iesus Christus nascitur; qui Ioseph XIIII conputatur.

(1,XVII) ERGO NE VIDEAMVR VNIVS TANTVM HEBREAE HEBERE NOTICIAM RELIQVA regna, quae uel Israhelitarum fuerint tempore, memoramus. Tempore Abraham Ninus regnabat super Assyrios; Sicioniis Eorops; apud Aegiptios autem sexta decima erat potestas, quam sua lingua dinastiam uocabant. Tempore Moysi apud Argiuos regnabat septimus Tropas; in Attica Cecrops primus; apud Aegyptios Cencris duodecimus, qui et in mari obrutus est Rubro; apud Assyrios sextus decimus Agathadis; apud Sicinios Maratis. Tempore uero Salamonis, quando regnabat super Israhel, apud Latinos quintus regnabat Siluius; Lacaedemoniis Festus; Corinthiis secundus Oxion Aegiptiorum Thephei CXXVI anno; super Assyrios Eutropis; Atheniensibus secundus Agasastus. Tempore quo Ammon regnabat super Iudeam, quando captiuitas in Babilonia abiit, Machedoniis praeerat Argeus; Lidorum Cyces; Aegiptiorum Vafres; apud Babiloniam Nabuchodonosor, qui eos captiuos abduxit; Romanorum sextus Seruius.

(1,XVIII) POST HOS IMPERATOR PRIMVS IVLIVS CAESAR FVIT QVI TOTIVS imperii obtenuit monarchiam; secundus Octauianus, Iulii Caesaris nepus, quem Augustum uocant, a quo et mensis Augustus est uocitatus. Cuius nono decimo imperii anno Lugdunum Galliarum conditam manifestissime repperimus;

quae postea, inlustrata martyrum sanguine, nobilissima nuncupatur.

(1,XVIIII) ANNO QVADRAGESIMO QVARTO IMPERII AVGVSTI DOMINVS NOSTER Iesus Christus, ut diximus, ex uirgine Maria in Bethleem Dauid oppido secundum carnem natus est. Cuius inmensum sidus magi ab oriente cernentes, cum muneribus ueniunt et puerum supplices oblatis donis adorant. Herodis uero ob zelo regni sui, dum Dominum Christum persequi nititur, paruulos infantes interimit. Ipse quoque postmodum iudicio diuino percussus est.

(1,XX) DOMINO AVTEM DEO NOSTRO IESV CHRISTO PAENITENTIAM PRAEDICANTE, baptismi gratiam tribuente uel caeleste regnum cunctis gentibus promittente atque prodigia et signa per populos operante, hoc est dum de aquis uina profert, dum febris extinguit, dum caecis lumen tribuit, dum sepultis uitam restituit, dum obsessos ab inmundis spiritibus liberat, dum leprosos miserabili torpentes cute reformat, ac dum alia signa multa faciens manifestissime se Deum populis esse declarat, in Iudaeis ira succenditur, inuidia exagitatur, ac mens de sanguine prophetarum pasta, ut iustum interimat, iniuste molitur. Ergo, ut ueterum uatum complerentur oracula, a discipulo traditur, a pontificibus condemnatur, a Iudeis inluditur, cum iniquis crucifigitur, a militibus, amisso spiritu, custoditur. His igitur actis, tenebre super uniuersum mundum factae sunt, et multi conuersi ingemiscentes, Iesum filium Dei esse confessi sunt.

(1,XXI) ADPREHENSVS AVTEM ET IOSEPH, QVI EVM AROMATIBVS CONDITVM in suo monumento recondidit, in cellulam includitur et ab ipsis sacerdotum princibus custoditur, maiorem in eum habentes saeuitiam, ut Gesta Pilati ad Tiberium imperatorem missa referunt, quam in ipsum Dominum, ut cum ille a militibus, hic ab ipsis sacerdotibus custodiretur. Sed resurgente Domino, custodibus uisione angelica territis, cum non inueniretur in tumulo, nocte parietes in cellula, in qua Ioseph tenebatur, suspenduntur in sublimi, ipse uero de custodia, absoluente angelo, liberatur, parietibus restitutis in locum suum. Cumque pontifices custodibus exprobrarent et sanctum corpus ab eisdem instanter inquirerent, dicunt eis milites: Reddite uos

Ioseph, et nos reddimus Christum; sed ut uerum agnoscimus, neque uos benefactorem Dei neque filium Dei nos reddere nunc ualemus. Tunc illis confusis, milites sub hac excusatione liberantur.

(1,XXII) FERTVR IACOBVS APOSTOLVS, CVM DOMINVM IAM MORTVVM VIDISSET in cruce, detestasse atque iurasse, numquam se commesurum panem, nisi Dominum cerneret resurgentem. Tertia demum die rediens Dominus, spoliato tartaro cum triumpho, Iacobo se ostendens ait: Surge, comede, Iacobe, quia iam a mortuis resurrexi. Hic est Iacobus iustus, quem fratrem Domini nuncupant, pro eo quod Ioseph fuerit filius ex alia uxore progenitus.

(1,XXIII) DOMINICAM VERO RESSVRECTIONEM DIE PRIMA FACTA CREDIMVS, non septima, sicut multi putant. Hic est dies resurrectionis domini nostri Iesu Christi, quem proprie nos dominicam pro sancta eius resurrectione uocamus. Hic primus lucem uidit in principio, et hic primus Dominum resurgentem contemplare meruit de sepulchro. A captiuitate uero Hierusolimae et desolationem templi usque ad passionem domini nostri Iesu Christi, id est usque ad Tiberii septimo decimo anno, supputantur anni numero DCLXVIII.

(1,XXIIII) RESVRGENS AVTEM DOMINVS, PER XL DIES CVM DISCIPVLIS DE REGNO DEI disputans, uidentibus illis in nube susceptus euectusque in caelis, ad Patris dexteram resedit gloriosus. Pilatus autem gesta ad Tyberium caesarem mittit et ei tam de uirtutibus Christi quam de passione uel resurrectione eius insinuat. Quae gesta apud nos hodie retenentur scripta. Tiberius autem hoc ad senatum recensuit, quod senatus cum ira respuit pro eo, quod non ad eum primitus aduenissent. Hinc et enim contra christianos prima odiorum germina pullularunt. Pilatus autem non permanens inpunitus, ob suae malitiae scelere, hoc est pro nece quam in dominum nostrum Iesum Christum exercuit, propriis se manibus interfecit.

Quem Manichaeum fuisse multi putant secundum illud quod in euangelio legitur: Venerunt quidam de Galileis nuntiantes ei, quorum sanguinem miscuit Pilatus cum sacrificiis eorum . Sic et Herodes rex, dum in apostolos Domini saeuit, diuinitus percussus ob tanta scelera, intumescens ac scatens uermibus, accepto cultro, ut malum purgaret, propriis se manibus ictu liberauit.

(1,XXV) BEATVS PETRVS APOSTOLVS SVB IMPERATORE CLAVDIO QVARTO ab Agusto, Romam adgreditur, ibique praedicans, in multis uirtutibus manifestissime Christum esse Dei filium conprobauit. Ab illis enim diebus christiani apud ciuitatem Romanam esse coeperunt. Cum autem nomen Christi populus magis ac magis dilataretur, oritur contra haec antiqui serpentis inuidia, et totis se imperatoris praecordiis inmittit seua malignitas. Nam Nero ille luxoriosus, uanus atque superbus uirorum succuba et rursum uirorum appetitor, matris, sororum ac proximarum quaeque mulierum spurcissimus uiolator, ad complendam malitiae suae molem primus contra Christi cultum persequutionem excitat in credentes. Habebat enim secum Symonem magum, uirum totius malititiae et omnis magicae artis argumenti magistrum. Hunc aelisum per apostulos Domini Petrum atque Paulum, commotus contra eos, quur Christum, filium Dei, praedicarent et idola adorare contempnerent, Petrum cruce, Paulum gladio iubet interfici. Ipse quoque excitatam super se seditionem fugere temptans, quarto ab Urbe lapide propria se manu interfecit.

(1,XXVI) TVNC ET IACOBVS FRATER DOMINI ET MARCVS EVANGELISTA PRO CHRISTI nomine glorioso martyrio coronati sunt. Primus tamen omnium hanc uiam leuita Stephanus martyr intrauit. Magna post Iacobi apostoli necem Iudaeos calamitas adsecuta est. Nam adueniente Vespasiano et templum incensum est, et sexcenta milia Iudaeorum eo bello gladio et fame adfecti sunt. Domicianus autem secundus post Neronem in christianis saeuit, Iohannem apostolum in insulam Pathmos religat in exilium et diuersas crudilitates in populos agitat. Post cuius mortem Iohannis apostolus et euangelista de exilio rediit; qui senex et plenus dierum perfecteque in Deum uitae uiuens se deposuit in sepulchro. Hic fertur non gustare mortem, donec iterato Dominus iudicaturus adueniat, ipso in euangeliis ita dicente: Sic eum uolo manere, donec ueniam.

(1,XXVII) TERTIVS POST NERONEM PERSECVTIONEM IN CHRISTIANOS TRAIANVS mouet. Sub quo beatus Clemens, tertius Romanae eclesiae episcopus fuit, passus et sanctus Simeon Hierusolimitanus episcopus, Cleope filius, pro Christi nomine crucifixus adseritur, et Ignatius Anthiocensis episcopus Romae ductus

bestiis deputatur. Haec sub Traiani temporibus acta sunt.

(1,XXVIII) POST HVNC HELIVS ADRIANVS IMPERATOR CREATVS EST. Vnde et Hierusolima Helia ab Helio Adriano uocatur, successore Domiciani, eo quod eam reparauerit. Post has uero passiones sanctorum non fuit satis parti aduersae gentes incredulas contra christicolas excitasse, nisi commoueret et in ipsis christianis scismata. Concitat hereses, et diuisa fides catholica aliter aliterque disseritur. Nam sub Antonini imperio Marcionitana et Valentiniana hereses insana surrexit; et Iustinus philosophus post scriptos catholicae ecclesie libros martirio pro Christi nomine coronatur. In Asia orta persecutione, beatissimus Policarpus, Iohannis apostoli et aeuangeliste discipulus, octogensimo aetatis suae anno uelut holochaustum purissimum per ignem Domino consecratur. Sed et in Galleis multum pro Christi nomine sunt per martyrium gemmis caelestibus coronati; quorum passiones historiae apud nos fideliter usque hodie retinentur.

(1,XXVIIII) Ex quibus et ille primus Lugdonensis ecclesiae Photinus episcopus fuit, qui plenus dierum, diuersis adfectus suppliciis, pro Christi nomine passus est. Beatissimus uero Hireneus, huius successor martyris, qui a beato Policarpo ad hanc urbem directus est, admirabili uirtute enituit; qui in modici temporis spatio praedicatione sua maxime in integrum ciuitatem reddidit christianam. Sed ueniente persecutione, talia ibidem diabulus bella per tyrannum exercuit, et tanta ibi multitudo christianorum ob confessione dominicae nominis est iugulata, ut per plateas flumina currerent de sanguine christiano; quorum nec nomina collegere potuimus, Dominus enim eos in libro uitae conscripsit. Beatum Hirenaeum diuersis in sua carnifex praesentia poenis adfectum Christo domino per martyrium dedicauit. Post hunc et XLVIII martyres passi sunt, ex quibus primos fuisse legimus Vectium Epagatum.

(1,XXX) SVB DECIO VERO IMPERATORE MVLTA BELLA ADVERSVS NOMEN christianum exoriuntur, et tanta strages de credentibus fuit, ut nec numerari quaeant. Babyllas episcopus Anthiocenus cum tribus paruolis, id est Urban, Prilidan et Epolon, et Xistus Romane eclesiae episcopus

et Laurentius archidiaconus et Hyppolitus ob dominici nominis confessionem per martyrium consummati sunt. Ualentinianus et Nouatianus maxime tunc hereticorum principes contra fidem nostram, inimico inpellente, crassantur. Huius tempore septem uiri episcopi ordinati ad praedicandum in Galliis missi sunt, sicut historia passionis sancti martyris Saturnini enarrat. Ait enim: Sub Decio et Grato consulibus, sicut fideli recordatione retinetur, primum ac summum Tholosana ciuitas sanctum Saturninum habere coeperat sacerdotem. Hi ergo missi sunt: Toronicis Catianus episcopus, Arelatensibus Trophimus episcopus, Narbone Paulus episcopus, Tolosae Saturninus episcopus, Parisiacis Dionisius episcopus, Aruernis Stremonius episcopus, Lemouicinis Marcialis est distinatus episcopus. De his uero beatus Dionisius Parisiorum episcopus, diuersis pro Christi nomine adfectus poenis, praesentem uitam gladio inminente finiuit. Saturninus uero, iam securus de martyrio, dicit duobus presbiteris suis: Ecce ego iam immolor et tempus meae resolutionis instat. Rogo, ut, usque dum debitum finem impleam, a uobis poenitus non relinquar. Cumque conpraehensus ad Capitulium duceretur, relictus ab his, solus adtrahitur. Igitur cum se ab illis cerneret derelictum, orasse fertur: Domine Iesu Christe, exaudi me de caelo sancto tuo, ut numquam haec eclesia de his ciuibus mereatur habere pontificem in sempiternum. Quod usque nunc in ipsa ciuitate ita euenisse cognouimus. Hic uero tauri furentis uestigiis alligatus ac de Capitulio praecipitatus, uitam finiuit. Cathianus uero, Trophimus Stremoniusque et Paulus atque Marcialis, in summa sanctitate uiuentes, adquisitos ecclesiae populos ac fidem Christi per omnibus dilatatam, felici confessione migrarunt. Et sic tam isti per martyrium quam hii per confessionem relinquentes terras, in caelestibus pariter sunt coniuncti.

(1,XXXI) DE HORVM VERO DISCIPVLIS QVIDAM BITVRICAS CIVITATEM adgressus, salutare omnium, Christum dominum populis nuntiauit. Ex his ergo pauci quodadmodo credentes, clerici ordinati, ritum psallendi suscipiunt, et qualiter ecclesiam construant uel omnipotenti Deo sollemnia caelebrare debeant, inbuuntur. Sed illis paruam adhuc aedificandi

facultatem habentibus, ciues cuiusdam domum, de qua ecclesiam faciant, expetunt. Senatores uero uel reliqui meliores loci fanaticis erant tunc cultibus obligati; qui uero crediderant ex pauperibus erant, iuxta illud Domini quod Iudeis exprobrat, dicens: Quia meretrices et publicam praecedunt uos in regno Dei. Hi uero, non obtentam a quo petierant domum, Leocadium quendam et primum Galliarum senatorem, qui de stirpe Uecti Epagati fuit, quem Lugduno passum pro Christi nomine superius memorauimus, repererunt. Cui cum petitionem suam et fidem pariter intimassent, ille respondit: Si enim domus mea, quam apud Bituricam urbem habeo, huic operi digna esset, praestare non abnuerem. Illi autem audientes, pedibus eius prostrati, oblatis tricentis aureis cum disco argenteo, dicunt eam huic ministerio esse condignam. Quod ille, acceptis de his tribus aureis pro benedictione, clementer indulgens reliqua, cum adhuc esset in errore idolatriae inplicitus, christianus factus, domum suam fecit ecclesiam. Haec est nunc ecclesia apud Bituricas urbem prima, miro opere conposita et primi martyris Stephani reliquiis inlustrata.

(1,XXXII) Vicesimo septimo loco Ualerianus et Gallienus Romanum imperium sunt adepti, qui grauem contra christianos persecutionem suo tempore commouerunt. Tunc Romae Cornelius, Cyprianus Carthaginem felici sanguine inlustrarunt. Horum tempore et Chrocus ille Alamannorum rex, commoto exercitu, Gallias peruagauit. Hic autem Chrocus multe adrogantiae fertur fuisse. Qui cum nonnulla inique gesisset. Per consilium, ut aiunt, matris iniquae, collectam, ut diximus, Alamannorum gentem, uniuersas Galleas peruagauit cunctasque aedes, quae antiquitus fabricati fuerant a fundamentis subuertit. Veniens uero Aruernus, delubrum illud, quod Gallica lingua Uasso Gallate uocant, incendit, diruit adque subuertit. Miro enim opere factum fuit atque firmatum. Cuius paries duplex erat, ab intus enim de minuto lapide, a foris uero quadris sculptis fabricatum fuit. Habuit enim paries ille crassitudinem pedes triginta. Intrinsecus uero marmore ac museo uariatum erat, pauimentum quoque aedes marmore stratum, desuper uero plumbo tectum.

(1,XXXIII) Iuxta hanc urbem Liminius Antolianusque martyres requiescunt. Ibi Cassius ac Victorinus in dilectione Christi fraterno affectu sociati, per effusionem cruoris proprii

caelorum regna pariter sunt adepti. Nam refert antiquitas, Uictorinum seruum fuisse antedicti templi sacerdotis. Qui dum frequenter uicum, quem christianorum uocant, ad persequendos christianos adit, Cassium repperit christianum. Cuius praedicationibus atque miraculis motus, credidit Christo, relictisque fanaticis sordibus ac baptismo consecratus, magnus in uirtutum operatione enituit. Nec multo post per martyrium, ut diximus, in terris sociati, ad caelestia pariter regna uenerunt.

(1,XXXIIII) Inruentibus autem Alamannis in Gallias, sanctus Priuatus Gabalitanae urbis episcopus in criptam Memmatinsis montis, ubi ieiuniis orationibusque uacabat, repperitur, populum Gredonensis castri munitione conclusum. Sed dum oues suas ut bonus pastor lupis tradere non consentit, daemoniis immolare conpellitur. Quod spurcum ille tam execrans quam refutans, tamdiu fustibus caeditur, quoadusque putaretur exanimis. Sed ex ipsa quassatione, interpositis paucis diebus, spiritum exalauit. Chrocus uero apud Arelatensim Galliarum urbem conprehensus, diuersis adfectus suppliciis, gladio uerberatus interiit, non inmerito poenas, quas sanctis Dei intulerat, luens.

(1,XXXV) Sub Diocliciano, qui tricesimo tertio loco Ramanum rexit imperium, grauis contra christianos per annos quattuor persecutio exagitata est, ita ut quadam uice in ipso sacratissimo die paschae magni christianorum populi ob ueri Dei cultum interficerentur. Eo tempore Quirinus Siscienssis ecclesiae sacerdos gloriosum pro Christi nomine martyrium pertulit, quem, ligato ad collum molare saxo, in fluminis gurgite seuitia inpulit paganorum. Igitur cum cecidiset in gurgite, diu super aquas diuina uirtute ferebatur, nec sorbebant aquae, quem pondus criminis non premebat. Quod factum admirans multitudo populi circumstantes, dispecto furore gentilium, ad liberandum properant sacerdotem. Haec ille cernens, non passus est, se a martyrio subtrahi, sed erectis ad caelum oculis ait: Iesu domine, qui gloriosus resedis ad dexteram Patris, ne patiaris me ab hoc stadio remoueri, sed suscipiens animam meam, coniungere me tuis martyribus in requie sempiterna dignare. Et his dictis reddidit spiritum. Cuius corpus a christianis susceptum uenerabiliter sepulture mandatum est.

(1,XXXVI) Romanorum tricesimus quartus imperium obtinuit Constantinus, annis triginta regnans feliciter. Huius imperii anno undecimo, cum post excessum Diocliciani pax

reddita fuisset ecclesiis, beatissimus praesul Martinus apud Sabariam Pannoniae ciuitatem nascitur parentibus gentilibus, non tamen infimis. Hic Constantinus anno uicessimo imperii sui Crispum filium ueneno, Faustam coniugem calentem balneo interfecit, scilicet quod proditores regni eius esse uoluissent. Huius tempore uenerabile crucis dominice lignum per studium Helenae matris repertum est, prodente Iuda Hebraeo, qui post baptismum Quiriacus est uocitatus. Usque in hoc tempus historiographus in chronicis scribit Eusebius. A uicessimo primo enim eius imperio anno Hieronimus presbiter addidit, indicans, Iuuencum presbiterum euangelia uersibus conscribsisse, rogante supradicto imperatore.

(1,XXXVII) Sub Constantis autem imperio Iacobus Nisebenus episcopus fuit, ad cuius praeces inclinate aures diuinae clementiae multa pericula a ciuitate eius repulerunt. Sed et Maximinus Treuerorum episcopus potens in omni sanctitate repperitur.

(1,XXXVIII) Nono decimo Constantini iunioris anno Antonius monachus transiit centesimo quinto aetatis anno. Beatissimus Helarius Pictauinsis episcopus suasu hereticorum exilio deputatur, ibique libros pro fide catholica scribens, Constantio misit; qui quarto exilio anno eum absolui iubens, ad propria redire permisit.

(1,XXXVIIII) Tunc iam et lumen nostrum exoritur, nouisque lampadum radiis Gallia praelustratur, hoc est eo tempore beatissimus Martinus in Gallias praedicare exorsus est, qui Christum, Dei filium, per multa miracula uerum Deum in populis declarans, gentilium incredulitatem euertit. Hic enim fana distruxit, heresem oppresit, ecclesias aedificauit et, cum multis aliis uirtutibus refulgeret, ad consummandum laudis suae titulum tres mortuos uitae restituit. IIII Valentiniani et Ualentis anno sanctus Hilarius apud Pictauus, plenus sanctitate et fide, multis uirtutibus aeditus, migrauit ad caelos; nam et ipse legitur mortuos suscitasse.

(1,XXXX) Melania uero matrona nobilis et incola urbis Romanae Hierusolimis ob deuotionem abiit, Vrbano filio Romae relicto. Quae ita se in cuncta bonitate ac sanctitate omnibus praebuit, ut Tecla uocaretur ab incolis.

(1,XXXXI) Post mortem autem Ualentiniani Ualens integri successor imperii, monachus ad militiam cogi iubet, nolentes fustibus praecepit uerberari. Post haec bellum saeuissimum in Thracia Romani gessere, in quo tanta stragis fuit, ut Romani, amisso aequorum praesidio, pedibus fugerent. Cumque a Gothis internitione maxima caederentur et Ualens sagitta fugeret sauciatus, paruum tugurium adgressus, inminentibus hostibus

super se incensam casulam, optata caruit sepultura. Sicque ultio diuina ob sanctorum effuso sanguine tandem emissa processit. Hucusque Hieronimus; ab hoc quoque tempore Horosius presbiter plus scripsit.

(1,XXXXII) Igitur cum Gratianus imperator distitutam cerneret esse rem publicam, Theudosio collegam imperii facit. Hic Theodosius omnem spem suam atque fiduciam suam in Dei misericordiam ponit; qui multas gentes non tam gladio quam uigiliis et oratione conpescuit, rem publicam confirmauit, Constantinopolim urbem uictor ingressus est.

(1,XXXXIII) Maximus uero cum per tyrannidem oppresis Brittanis sumpsisset uictoriam, a militibus imperator creatus est. In urbe Triuerica sedem instituens, Gratianum imperatorem circumuentum dolis interficit. Ad hunc Maximum beatus Martinus uenit. In loco ergo Gratiani Theodosius ille, qui totam spem in Deum posuerat, totum suscepit imperium. Qui deinceps diuinis affatibus fretus, Maximum spoliatum imperio interficit.

(1,XXXXIIII) Archadii uero et Honori secundo imperii anno sanctus Martinus Turonorum episcopus, plenus uirtutibus et sanctitate, praebens infirmis multa beneficia, octogensimo et primo aetatis suae anno, episcopatus autem uicensimo sexto, apud Condatensem. diocesis suae uicum excedens a saeculo, feliciter migrauit ad Christum. Transiit autem media nocte, quae dominica habebatur, Attico Caesarioque consulibus. Multi enim in eius transitum psallentium audierunt in caelum chorus, quod in libro uirtutum eius primo plenius exposuimus. Nam cum primitus sanctus Dei apud Condatensem, ut diximus, uicum egrotare caepisset, Pictaui populi ad eius transitum sicut Toronici conuenerunt. Quo migrante, grandis altercatio in utrumque surrexit populum. Dicebant enim Pictaui: Noster est monachus, nobis abba exstitit, nos requirimus commendatum. Sufficiat uobis, quod, dum esset in mundo episcopus, usi estis eius conloquio, participastis conuiuio, firmati fuistis benedictionibus, insuper et uirtutibus iocundati. Sufficiant ergo uobis ista omnia, nobis liceat auferre uel cadauer exanime. Ad haec Toronici respondebant: Si uirtutum nobis facta sufficere dicitis, scitote, quia uobiscum positus amplius est quam hic operatus. Nam, ut praemittamus plurima, uobis suscitauit duos mortuos, nobis unum; et, ut ipse sepe dicebat, maior ei uirtus ante episcopatum fuit, quam post episcopatum. Ergo necesse est, ut, quod nobiscum non impleuit uiuens, expleat uel defunctus. Vobis est enim ablatus, nobis a Deo donatus. Verum scimus antiquitus instituta seruantur, in urbe qua ordinatus est habebit Deo iubente sepulchrum.

Certe si pro monasterii priuilegio cupitis uindicare, scitote, quia primum ei monasterium cum Mediolanensibus fuit`. His ergo litigantibus, sole ruente nox clauditur, corpusque in medio positum, firmatis sera ostiis, ab utroque populo custoditur, futurum ut mane facto a Pectauensibus per uiolentiam auferetur. Sed Deus omnipotens noluit urbem Toronicam a proprio frustrari patrono. Denique nocte media omnis Pectaui a somno falanga conpremitur, nec ullus superfuit, qui ex hac multitudine uigilaret. Igitur ubi Toronici eos conspiciunt obdormisse, adprehensam sanctissimi corporis glebam, alii per fenestram eiciunt, alii a foris suscipiunt, positumque in naue, cum omni populo per Vincennam fluuium descendunt, ingressique Ligeris alueum, ad urbem Toronicam cum magnis laudibus psallentioque dirigunt copioso. De quorum uocibus Pectaui expergefacti, nihil de thesauro quem custodiebant habentes, cum magna confusione ad propria sunt reuersi. Quod si quis requirit, quur post transitum Cathiani episcopi unus tantum, id est Litorius, usque ad sanctum Martinum fuisset episcopus, nouerit, quia, obsistentibus paganis, diu ciuitas Toronica sine benedictione sacerdotali fuit. Nam qui christiani eo tempore uidebantur, occulte et per latebras diuinum officium caelebrabant. Nam si qui a paganis repperti fuissent christiani, aut ad aut adficiebantur uerberibus aut gladio truncabantur. A passione ergo Domini usque transitum sancti Martini anni CCCCXII conputantur.

EXPLICIT LIBER I, A PRONCIPIO MVNDI VSQUE AD TRANSITVM SANCTI MARTINI COMPVTANTVR ANNO VDLXLVI